1.8 Perhubungan Luar

Tajuk                                     :               1.8          Perhubungan Luar

                                                                1.8.1       Diplomatik

                                                                1.8.2       Naungan

                                                                1.8.3       Perjanjian

Hasil Pembelajaran  : a)  Bentuk hubungan diplomatik pada zaman Nabi Muhammad

                                           dan Khalifah al-Rasyidin                                         

                                   b)  Bentuk hubungan naungan melalui pembayaran jizyah pada zaman                                                       Khalifah al-Rasyidin dan Khalifah Umayyah

                            c)             Bentuk hubungan luar secara perjanjian pada zaman Khalifah Abbasiyah

                                                                        dan Khalifah Uthmaniyah

1.             Hubungan diplomatik pada zaman Nabi Muhammad SAW

Sejurus menubuhkan negara Islam Madinah, Nabi Muhammad SAW berusaha menjalinkan hubungan dengan negara-negara lain melalui penghantaran utusan diplomatik dan dakwah, baik dalam atau luar Semenanjung Tanah Arab.

i.       Hubungan diplomatik terawal yang dijalinkan oleh Nabi Muhammad SAW sebenarnya telah berlaku sejak baginda di Makkah lagi. Umpamanya, baginda pernah mengarahkan agar orang-orang islam berhijrah ke Habsyah kerana baginda mendapati Raja Najasyi merupakan pemerinta yang adil. Baginda merealisasikan hasrat tersebut dengan menghantar Ja’afar bin Abi Talib mengetuai utusan dan ternyata orang-orang Islam telah dilindungi daripada Quraisy Makkah pada masa tersebut.

ii.       Kesan daripada peristiwa hijrah, baginda kini menjadi pemimpin tertinggi negara islam. Sehubungan dengan itu, baginda telah menghantar utusan-utusan sama ada dalam dan luar Semenanjung Tanah Arab yang secara tidak langsung dapat memperkenalkan dan menyearkan agama islam di negara-negara berkenaan. Selain itu, baginda juga telah mengirim utusan-utusan ke negara seperti Bahrain, Oman, Yaman, Mesir, Ghassan, Byzantine dan Parsi bagi menjayakan misi dakwah dan politik.

iii.       Nabi Muhammad SAW telah mengutus surat kepada raja-raja dan ketua-ketua negara asing untuk menyeru mereka memeluk islam. Surat-surat ini dibawa oleh wakil-wakil baginda ke negar-negara yang bersikap pro islam ataupun anti islam. Antara utusan yang dihantar ialah Amru bin Umayyah al-Damri ke Habsyah, Dihyah bin Khalifah al-Kalbi ke Byzantine, Abdullah bin Hudhafah al-Sahmi menemui Kisra (Maharaja Parsi) dan Hatib bin Abi Balta’ah menemui pemimpin Mesir, iaitu al-Muqawqis. Menurut sejarah, para utusan yang dihantar telah diberi layanan yang baik oleh ketua-ketua negara dan raja-raja berkenaan. Ini membuktikan utusan yang dihantar menggunakan cara-cara diplomasi yang sangat halus dan berkesan. Tujuan Nabi Muhammad SAW menghantar utusan ke luar juga adalah untuk menunjukkan bahawa orang  Islam pada ketika itu sudah mempunyai kedudukan yang kukuh dan dihormati.

iv.       Kemuncak kepada wujudnya hubungan diplomatik ialah pada tahun 9 H , iaitu selepas kejayaan Nabi Muhammad SAW membuka kota Makkah. Tahun ini dikenali sebagai Tahun Perutusan (Am al-Wufud) kerana ramai dalam kalangan suku Arab yang datang atau menghantar utusan kepada baginda untuk memeluk islam atau menyatakan taat setia mereka kepada kerajaan islam pimpinan baginda.

Kesimpulannya baginda telah mengadakan hubungan luar dengan negara lain bukan sahaja untuk menyebarkan agama Islam malah yang penting negara yang berdaulat diiktiraf oleh negara-negara lain. Hubungan boleh diwujudkan dengan menggunakan kaedah diplomatik.

2.             Hubungan diplomatik pada zaman Khalifah al-Rasyidin

i.       Dasar-dasar Nabi Muhammad SAW ini diteruskan oleh para sahabat pada zaman Kulafah al-Rasyidin dan responnya melalui hubungan diplomatik ada yang menganut agama islam, sanggup membayarjizyah dan ada juga yang mengamalkan sikap anti islam sebagaimana  Byzentine  dan Parsi hingga memaksa negara islam menggunakan senjata untuk memmpertahankan kedaulatannya

ii.       Khalifah Abu Bakar al-Siddiq berjaya mempertahankan kerajaan islam di Madinah daripada ancaman kuasa-kuasa tersebut, iaitu kerajaan Parsi disebelah timur dan kerajaan Rom Timur atau Byzantine di sebelah barat yang kerap kali mengancam kerajaan islam di Madinah. Ketika kewafatan rasulullah beliau menghantar Usamah bin Zaid ke Syam untuk melindungi umat islam daripada ancaman Rom.

iii.       Perlantikan Khalid bin al-Walid untuk mengetuai 40 ribu tentera oleh Kalifah Abu Bakar al-Siddiq. Beliau berjaya memimpin angkatan tersebut dalam peperang an Ajnadi pada tahun 13 Hijrah (634 Masihi)menewaskan tentera Byzantine dan menguasai kawasan timur dan Utara Palestin.kerajaan islam Madinah terus menyebarkan sayap perhubungan dengan negara-negara luar sama ada secara diplomatik atau penguasaan keatas negara-negara yang enggan menjalinkan kerjasama.

iv.       Khalifah Umar bin Al-Khattab menjalinkan hubungan perdamaian dengan kerajaan Baitulmuqaddis ekoran kebimbangan penduduk Baitulmuqaddis terhadap gereja agung mereka akan dimusnahkan  oleh orang islam. Petempuran tentera islam dalam Perang Yarmuk menyaksikantentera islam yang berjumlah 40 000 orang berjaya menumpaskan tentera Byzantine yang berjumlah 120 000. Kejayaan ini mengakhiri pemerintahan Byzantine di selatan Asia Kecil.

v.       Semasa pemerintahan Khalifah Umar, empayar islam berkembang dengan pesat. Bliau menawan Mesopotamia dan sebahagian kawasan Parsi daripada Empayar Parsi sekaligus berjaya menamatkan hayat Empayar Parsi. Beliau juga menawan Mesir, Palestin, Syam, Afrika  Utara, dan Armenia daripada Byzantine (Rom Timur). 

3.             Hubungan luar - Naungan melalui bayaran jizyah semasa zaman Khulafa’ al-Rasyidin dan Khalifah Bani Umaiyah.

Jizyah ialah ufti yang dibayar oleh Negara bukan Islam kepada Negara Islam. Boleh dianggap sebagai cukai politik dan dikenakan ke atas golongan pembayar jizyah yang digelar sebagai Zimmi.  Perlu dibayar secara tahunan mengikut kadar yang berpatutan sesuai dengan kedudukan dan kemampuan individu tersebut. Orang bukan Islam atau Zimmi yang dikenakan jizyah ialah individu yang sihat, waras, tidak cacat, sudah mencapai akil baligh, orang lelaki yang merdeka dan orang yang tidak menderita penyakit berpanjangan. Orang miskin dan orang tua dikecualikan. Pembayaran jizyah membolehkan mereka diberi hak yang sama seperti orang Islam dan dapat berlindung di bawah pemerintahan kerajaan Islam. Jizyah yang dikenakan terbahagi kepada dua kategori iaitu, secara baik-jizyah dibayar atas kerelaan serta persetujuan antara orang bukan Islam dengan pemerintah Islam dan secara paksaan-pemerintah Islam akan menentukan kadar jizyah yang perlu diberi apabila berlakunya hubungan antara mereka dengan pemerintah Islam

a.       Zaman Khulafa’al-Rasyidin

·         Pada zaman Khulafa’ al-Rasyidin, jizyah menjadi lebih signifikan kerana dasar peluasan kuasa yang dilaksanakan oleh khalifah. Melalui pembayaran jizyah, hubungan diplomatik dan naungan antara Madinah dan kerajaan lain dapat dibentuk.  Sebagai contoh, Khalifah Abu Bakar al-Siddiq telah memberi pilihan kepada kerajaan Iraq dan Syria sama ada ingin diserang, membayar jizyah atau memeluk Islam. Iraq dan Syria bersetuju membayar 19 ribu dirham setahun sebagai jizyah.

·         Melalui jizyah juga, telah banyak kerajaan yang menjadi wilayah naunan kerajaan Madinah.  Contohnya,pada zaman Khalifah Abu Bakar al-Siddiq, kerajaan al-Anbar dan ‘Ain al-Tamartelah menjadi naunan kerajaan Madinah setelah panglima Khalid al-Walid berjaya menawan kedua-dua kerajaan tersebut.

·         Kerajaan-kerajaan tersebut telah melakukan pembayaran jizyah kepada Madinah dan menjadikan mereka berada di bawah naungan kerajaan Islam Madinah.  Melalui pembayaran jizyah dan naungan pengaruh serta kedudukan kerajaan Madinah semakin kukuh sekali gus membantu Islam untuk tersebar dengan meluas.

·         Bertanggungjawab dalam urusan urusan pembayaran jizyah oleh wilayah-wilayah taklukan Islam. Sebagai contoh, gabenor-gabenor bagi wilayah taklukan Islam seperti Baitulmuqqadis, Babylon dan Byzantine bertanggungjawab untuk menguruskan hal ehwal pembayaran jizyah oleh wilayah tersebut. Lebih banyak kerajaan yang menjadi wilayah naungan kerajaan Islam Madinah pada zaman pemerintahan Khalifah Umar Khattab berikuan dasar perluasan yang dilaksanakan oleh khalifah. Kebanyakan kerajaan-kerajaan wilayah ini membayar jizyah kepada pemerintah Islam dengan tujuan untuk mendapatkan perlindungan. Antara wilayah tersebut ialah Tripoli, Nabawan, dan Qairawan.

·         Semasa Khalifah Uthman bin Affan, wilayah-wilayah tersebut masih kekal sebagai negeri naungan kerajaan Islam Madinah dan hasil pungutan jizyah menambahkan lagi hasil pendapatan negara. Namun, akibat daripada perpecahan dan perang saudara yang tercetus semasa pemerintahan Khalifah Ali bin Abi Talib, banyak negeri yang asalnya wilayah naungan Islam tidak membayar jizyah dan membebaskan diri daripada menjadi wilayah naungan kerajaan Islam Madinah.

b.       Zaman Khalifah Bani Umaiyah

·         Para khalifah Bani Umaiyah masih lagi mengamalkan sistem jizyah tetapi konsep dan sistem pelaksanaannya berbeza antara khalifah-khalifah Bani Umaiyah mengikut falsafah masing-masing. Namun, melalui pembayaran jizyah, negeri-negeri tersebut menjadi negeri naungan kerajaan Islamyang berpusat di Damsyik.

·         Pada zaman Khalifah Abdul Malik bin Marwan, jizyah dikenakan ke atas golongan Mawali, iaitu orang bukan Islam berketurunan Arab, namun jizyah ini ditentang oleh puak Syiah kerana dianggap sebagai penindasan.

·         Pungutan jizyah juga pada masa itu bertujuan untuk membiayai perbelanjaan kerajaan naungan Islam, iaitu Byzantine yang telah berjanji untuk melindungi keselamatan kerajaan Bani Umaiyah di samping untuk menambah pendapatan negara.

·         Bayaran oleh kerajaan naungan digunakan untuk meluaskan syiar Islam dan menambah pendapatan Negara.  Khalifah al-Walid bin Abdul Malik melakukan penaklukan dan menjadikan wilayah yang ditakluk sebagai naungan kerajaan Islam Bani Umaiyah dan dalam masa yang sama mengembangkan syiar Islam.

·         Pada zaman Khalifah Umar bin Abdul Aziz, jumlah pembayaran jizyah oleh wilayah-wilayah naungan Islam berkurangan.  Hal ini diakibatkan oleh dasar dan konsep yang diamalkan oleh Umar bin Abdul Aziz dalam hal pungutan jizyah.

·         Khalifah Umar bin Abdul Aziz menggunakan sistem yang diperkenalkan oleh Khlifah Umar al-Khattab dan tidak menjalankan peluasan kuasa sekali gus menyebabkantiada kerajaan-kerajaan baharu yang menjadi naungan pemerintahan beliau.

·         Khalifah Umar bin Abdul Aziz turut menggalakkan perkahwinan campur antara golongan bukan Arab dengan golongan Arab.

·         Apabila Khalifah Yazid bin Abdul Malik memerintah, beliau mengamalkan semula sistem jizyah para khalifah terdahulu dan menaikkan kadar bayaran jizyah sebanyak 20% yang menyebabkan tercetusnya pemberontakan oleh golongan petani.

Kesimpulannya, cukai jizyah yang dibayar oleh golongan Zimmi digunakan untuk pembangunan dan menjamin keselamatan serta kesejahteraan mereka. Layanan dan hak yang sama diberikan kepada orang bukan Islam dan orang Islam. Syiar Islam dapat dikukuhkan, banyak kerajaan yang menjadi wilayah naungan Islam 

4.             Hubungan luar  kerajaan Abbasiyah dengan kerajaan-kerajaan lain.

i.              Hubungan Kerajaan Umaiyah di Andalusia

Hubungan kerajaan Abbasiyah dengan kerajaan Umawiyah sentiasa tegang  disebabkan permusuhan. Hal ini menyebabkan Abdul Rahman bin Mu’awiah cuba melarikan diri daripada kerajaan Abbasiyah. Beliau Berjaya menubuhkan kerajaan Umawiyah di Andalusia dan menjadikan Qurtubah dan Cordova sebagai ibu negeri. Kerajaan abbasiyah berjaya mengepung sebahagian kawasan Andalusia dan berjaya menewaskan kerajaan Umawiyah. Khalifah Abu Ja’afar Al-Mansur membuat revolusi untuk menjatuhkan Al-Ala Bin Mughias Al-Jazami di kota Bajah pada tahun 763 M. Abdul Rahman berusaha untuk memisahkan syam daripada jajahan Abbasiyah. Oleh itu, Abdul Rahman telah menulis kepada pengikutnya di syam untuk melantik anaknya Sulaiman sebagai pemerintah Andalusia selepas kematiannya.

ii.            Hubungan Kerajaan Karolonji

Kerajaan yang kuat terletak di laut anriatik iaitu di selatan Perancis pada zaman sekarang. Pemimpin kerajaan ini ialah Raja Perancis yang bernama Raja Charlemagne dan telah menjalin hubungan diplomatik dengan kerajaan Abbasiyah. Kedua-dua kerajaan ini bertukar-tukar duta masing-masing khususnya pada zaman khlaifah Harun Al-Rashid. Pemerintahan kerajaan Raja Charlemagne. Beliau menjalin hubungan baik dengan negara islam seperti sering bertukar-tukar hadiah. Kerjasama antara Sharlaman dengan khalifah Harun Al-Rashid dibuat dengan 2 tujuan.   Iaitu memudahkan jalan untuk memerangi kerajaan Umawiyah bagi berdiri di Andalusia sesuatupun disebabkan kerajaan Umawiyah memiliki kekuatan yang cukup besar dan secara politik, Sharlaman memperoleh beberapa faedah dari Baghdad terutmanya dalam keilmuan. Hal ini kerana Eropah dan orang kristian pada ketika itu dalam zaman kegelapan ilmu.

iii.           Hubungan Kerajaan Byzantine

Merupakan musuh tradisi karajaan islam sejak zaman berzaman. Permusuhan terhadap islam bertambah hebat sejak islam tersebar di Negara-negara dibawa jajahan Byzentine seperti Syam, Mesir dan Maghribi. Sejak era pertama kerajaan Abbasiyah lagi, telah berlaku pertempuran antara kerajaan Abbasiyah dengan kerajaan Byzentine di sempadan utara Syam. Kerajaan Byzentine juga berusaha untuk menggagalkan pembentukan kerajaan Abbasiyah pada awal penubuhannya dengan mengutuskan bala tentera berkuda untuk memerangi Islam. Keadaan yang berlaku memaksa khalifah Abu al-Abbas mengutuskan gabenornya di syam bagi mematahkan serangan tersebut. Namun,hasratnya menemui kegagalan kerana beliau meninggalkan dunia terlebih awal. Apa bila al-Mansur dilantik menjadi khalifah, beliau telah berusaha untuk menguasai kembali kawasan yang dirampas oleh kerajaan Byzentine. Usaha ini telah menyebabkan beribu-ribu nyawa terkorban.

Beliau juga telah membina kekuatan di beberapa kawasan utama. Kawasan ini telah dibahagikan kepada 2 kawasan, iaitu: Kubu al-Jazariah, iaitu kawasan yang dikhaskan untuk mempertahankan kepulauan Furat dan utara Iraq. Antara kawasan yang terpentingdi dalam kawasan ini ialah Maltiah,Masisah dan Kubu syam yang terletak di barat kubu al-Jazariah. Kubu ini berfungsi untuk mempertahankan  Syam.

Kesimpulannya, pemerintah Abbasiyah sibuk dengan kekacauan dalam negari dan ketidakstabilan politik menyebabkan Byzentine mengambil peluang dan menduduki kembali wilayah-wilayah meraka yang pernah diduduki oleh kekeuasaan Abbasiyah mulai dari masa pemerintahan khalifah al-Mansur hingga Khalifah al-Mutawakkil. 

5.             Hubungan luar – Perjanjian  yang melibatkan kerajaan Uthmaniyyah antara abad ke-17 - 19.

Kerajaan Uthmaniyah memerintah dari tahun 1281 hingga 1924 M. Pada tahun1453 M, pemerintahannya berpusat di Istanbul.  Kerajaan ini ditubuhkan selepas tentera Mongol berjaya menakluk kerajaan Abbasiyah di Baghdad. Kerajaan Uthmaniyah diasaskan oleh Uthman bin Ertughrul. Selepas pemerintahan Sultan Muhammad al-Fatih, kerajaan ke-17 M hingga abad ke-19 M. Kerajaan Uthmaniyah mula menghadapi beberapa tekanan kuasa-kuasa Barat termasuk menandatangani beberapa perjanjian bagi manamatkan konflik yang timbul.

i.       Perjanjian Radsin

Telah ditandatangani oleh Sultan Muhammad IV pada tahun 1681 M dengan Rusia setelah kalah dengan teruk dalam peperangan. Melalui perjanjian ini, kerajaan Uthmaniyah terpaksa menyerahkan Ukraine kepada Rusia dan membuka perniagaan Cossack di Laut Hitam. Ini bermakna orang Turki telah kehilangan kuasa mereka di Laut Hitam setelah berjaya menguasai laluan tersebut untuk beberapa abad.

ii.       Perjanjian Karlowitz

Sewaktu pemerintahan Sultan Ahmad III (1703 M), baginda terpaksa menghadapi  masalah dari luar dan juga dalam negeri.  Di luar Negara, baginda terdedah kepada serangan tentera kristian di bawah pimpinan Tsar Peter yang sebelum ini berperang dengan Kerajaan Uthmaniyah pada zaman Sultan Mustafa II. Peperangan ini berakhir dengan termeterainya Perjanjian Karlowitz. Kesan daripada perjanjian tersebut, sebahagian besar daripada wilayah Kerajaan Uthmaniyah di Hungary dan kawasan  Laut Hitam, temasuk Azou diserahkan semula kepada  Habsburg dan Poland.

iii.       Perjanjian Passarowit

Turki telah kehilangan Timsuar, Belgrade, sebahagian besar Serbia dan Romania. Manakala, Venice pula menduduki kawasan pantai Dalmatia. Pada abad ke-18 M merupakan tempoh yang paling buruk yang pernah berlaku dalam sejarah Kerajaan  Uthmaniyah. Serangan demi serangan yang dilancarkan oleh Venice dan Austria akhirnya telah berjaya mengalahkan tentera kerajaan Uthmaniyah pada tahun 1716 M.

iv.       Perjanjian Jassy

Termeterai antara Kerajaan Uthmaniyah dengan Rusia sewaktu pemerintahan Sultan Salim III. Ini kerana keadaan Kerajaan Uthmaniyah semakin parah apabila wujud jalinan kerjasama antara Rusia dan Austria yang berusaha mewujudkan semula Kerajaan Greek-Byzantine. Ini terbukti apabila perikatan ini berjaya merampas Moldovia dan Wallachia daripada kerajaan Uthmaniyah.Kemudian termeterailah perjanjian tersebut yang menyerahkan kembali Wilayah seperti Moldovia dan Wallachia diserahkan semula kepada Kerajaan Uthmaniyah manakala Sungai Dnister diisytiharkan sebagai kawasan sempadan.

v.       Perjanjian San Stefeno

Pada tahun 1876 M, kerajaan Uthmaniyah diperintah oleh Sultan’Abd al-Hamid II. Setahun selepas itu, Rusia telah mengistiharkan perang ke atas kerajaan Uthmaniyah. Konflik ini diselesaikan melalui pada tahun 1878 M. Namun, perjanjian ini hanya menguntungkan Rusia sedangkan kerajaan Uthmaniyah semakin mengecil ekoran pembebasan wilayah kekuasaanya yang kini berpindah milik kepada Rusia. Kehilangan kuasa dan kerugian besar yang dialami oleh kerajaan Uthmaniyah ini telah membawa kepada kebangkitan golongan Turki Muda yang menuntut agar kuasa sultan dihadkan sebaliknya mengamalkan prinsip demokrasi.

Kesimpulannya, hubungan boleh diwujudkan melalui perjanjian persahabatan. Kaedah sebeginilah yang digunakan oleh kerajaan-kerajaan Islam tatkala menjalinkan hubungan luar dengan negara-negara lain. Melalui perjanjian-perjanjianyang termeterai, kerajaan Uthmaniyah bukan sahaja telah kehilangan wilayah, bahkan yang paling teruk ia telah menyumbang kepada kejatuhan kerajaan ini ekoran kemunculan gerakan Turki Muda.  Keengganan Sultan Abd Hamid II melayan permintaan perjuangan Gerakan Turki Muda yang mendapat sokongan tentera telah menyebabkan baginda digulingkan. Bermulanya era pemerintahan sekular di bawah kekuasaan Mustafa Kamal Attatartuk di Turki Uthmaniyyah.